HIV/AIDS နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး တိုးတက္မႈ ဘယ္ေလာက္ရွိလာၿပီလဲ

ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ ​မဲလ္ဘုန္းၿမိဳ႕မွာ ​တနဂၤေႏြေန႔ကစၿပီး ​၂၀ ​ႀကိမ္ေျမာက္ ​အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ​AIDS ​ညီလာခံကို ​က်င္းပေနၿပီ ​ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ ​ဒီကေန႔မွာ ​AIDS ​နဲ႔ ​ပတ္သက္တဲ့အေၾကာင္း၊ ​ဘယ္ေလာက္အထိ ​တိုးတက္မႈေတြရွိလာၿပီလဲ ​ဆိုတဲ့အေၾကာင္းေတြကို ​တင္ျပေပးထားပါတယ္။

ကမာၻေပၚက ​လူသန္းေပါင္း ​၃၅ ​သန္းေလာက္ဟာ ​AIDS ​ေရာဂါျဖစ္လာေစတဲ့ ​HIV ​ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ​ကူးစက္ခံရသူေတြ ​ျဖစ္ၾကပါတယ္။
AIDS ​ေရာဂါရယ္လို႔ ​သိရွိလာတဲ့ေနာက္ပိုင္း ​AIDS ​ေရာဂါ ​ျဖစ္ပြားမႈႏွဳန္းေလွ်ာ့ခ်တဲ့ ​လုပ္ငန္းေတြ ​လုပ္ေဆာင္လာၿပီး ​ဒီ၂၀၁၄ ​ခုႏွစ္ ​မဲလ္ဘုန္းၿမိဳ႕မွာ ​က်င္းပတဲ့ ​ညီလာခံကေတာ့ ​ၾသစေၾတးလ်အတြက္အႀကီးမားဆုံးေသာ ​က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ​ညီလာခံလို႔ေတာင္ ​တင္စားေခၚေဝၚၾကပါတယ္။
ဒီညီလာခံကို ​ကမာၻတလႊားက ​သိပၸံပညာရွင္ေတြ၊ ​ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ၊ ​တက္ၾကြလွဳပ္ရွားသူေတြနဲ႔ ​HIV ​ဗိုင္းရပ္စ္ ​ကူးစက္ခံရသူေတြ ​တက္ေရာက္ေနၾကၿပီး ​စုစုေပါင္း ​အေယာက္ ​တစ္ေသာင္းေက်ာ္ ​တက္ေရာက္မယ္လို႔ ​ေမွ်ာ္လင့္ေနၾကပါတယ္။
အခုအခ်ိန္ထိ ​ကမာၻတလႊားက ​လူသန္းေပါင္း ​၃၀ ​ဟာ ​AIDS ​ေရာဂါေၾကာင့္ ​ေသဆုံးခဲ့ရၿပီ ​ျဖစ္ပါတယ္။ ​လြန္ခဲ့တဲ့ ​၁၀ ​ႏွစ္အတြင္း ​AIDS ​ေရာဂါေၾကာင့္ ​ေသဆုံးသူေတြ၊ ​HIV ​ေရာဂါပိုး ​ကူးစက္ခံရသူေတြ ​ေလ်ာ့နည္းလာၿပီး ​လာမယ့္ ​၁၅ ​ႏွစ္အတြင္း ​အာရွ-ပစိဖိတ္ေဒသမွာ ​AIDS ​လုံးဝ ​ပေပ်ာက္သြားေအာင္ ​လုပ္ေဆာင္မယ္လုိ႔ ​ဆုံးျဖတ္ေနၾကပါတယ္။

HIV တိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ဘယ္ေလာက္အထိ ေအာင္ျမင္မႈ ရၿပီလဲဆိုတာကို ေလ့လာၾကရေအာင္။

ဖဲႀကိဳးနီးေတြက AIDS တိုက္ဖ်က္ေရးရဲ့ အမွတ္တံဆိပ္လို ျဖစ္ေနပါတယ္။ (Flickr: CC simcsea)

HIV/ AIDS ရယ္လို႔ စတင္သိရွိၾကတဲ့ အခ်ိန္ကေတာ့ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ ေလာက္က ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီေရာဂါပိုးဟာ အင္မတန္ေၾကာက္စရာေကာင္းသလို၊ ကူးစက္ရလြယ္ကူတဲ့အတြက္လည္း ဒီေရာဂါဆိုး ပေပ်ာက္သြားေအာင္ အစြမ္းကုန္ လုပ္ေဆာင္လာၾကပါတယ္။
အဲဒီ ေရာဂါပိုးကို နားလည္ဖို႔အတြက္ ဘီလီယံနဲ႔ခ်ီတဲ့ ေငြေၾကးေတြကို သုံးစြဲၿပီး စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈေတြ ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။
အဲဒီလို သုေတသန ျပဳစုမႈကေနတဆင့္ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ကို ဘယ္လို ထိန္းသိမ္းမလဲ၊ ေရာဂါအရွိန္ ေႏွးေကြးေအာင္ ဘယ္လုိ လုပ္ေဆာင္ၾကမလဲ ဆိုတာေတြအျပင္ တစ္ဦးကို တစ္ဦး မကူးစက္ေအာင္ ဘာေတြ လုပ္ေဆာင္သင့္သလဲ စတဲ့ ပညာေပးအစီအစဥ္ေတြကိုပါ လုပ္ေဆာင္လာႏိုင္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
အခုအခ်ိန္ထိ ဒီေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြမရွိေသးေပမယ့္ antiretrovirals လို႔ေခၚတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြကိုေတာ့ ထုတ္လုပ္ႏိုင္ၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီလို ေဆးေတြေၾကာင့္လည္း HIV ေဝဒနာရွင္ေတြအေနနဲ႔ သက္တမ္းေစ့ ေနထိုင္ႏိုင္တာေတြ ရွိလာေပမယ့္လည္း တခ်ဳိ႕ပိုးေတြဟာ ေဆးမႏိုင္တဲ့ ပိုးေတြျဖစ္ေနတဲ့အတြက္ သိပၸံပညာရွင္ေတြအတြက္ စိန္ေခၚမႈႀကီး ျဖစ္ေနဆဲပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

HIV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးရဲ့ လွဳပ္ရွားပုံအေၾကာင္းကို ေလ့လာၾကရေအာင္

လူ႔ခႏၥာကိုယ္ဆဲလ္ (အျပာေရာင္) ကို AIDS ဗိုင္းရပ္စပ္ပိုး (အဝါေရာင္)က တိုက္ခိုက္ေနစဥ္ (Flickr: CC Zeiss microscopy)

HIV ရဲ့အရွည္ကေတာ့ Human Immunodeficiency Virus ျဖစ္ၿပီး ျမန္မာလိုကေတာ့ ခုခံအားက်ဆင္းေစတဲ့ ေရာဂါပိုးလို႔ ေျပာရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးက ခႏၥာကိုယ္ထဲမွာ ရွိေနရင္ ကင္ဆာနဲ႔ တျခားေရာဂါေတြကို တိုက္ဖ်က္ႏိုင္စြမ္းရွိမွာ မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။
ၿပီးေတာ့ ခႏၥာကိုယ္အတြက္ အသုံးဝင္တဲ့ ေသြးျဖဴဥေတြကို တိုက္ဖ်က္တဲ့အျပင္ ဆဲလ္ေတြရဲ့ DNA ထဲ ဝင္ေရာက္ေနထိုင္တဲ့ေရာဂါ ပိုးျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလို ကိုယ္ေယာင္ေဖ်ာက္ ေနထိုင္ႏိုင္တဲ့အတြက္ HIV ေရာဂါပိုး ရွိတယ္ဆိုတာကို မသိၾကတာျဖစ္ၿပီး တခုခု ျဖစ္လာတဲ့အခါမွသာ ကိုယ္ခႏၥာက တိုက္ခိုက္ႏိုင္စြမ္းမရွိပဲ တေျဖးေျဖး ပိုဆိုးလာတဲ့အဆင့္ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။
အဲဒီလို အဆင့္ေရာက္တဲ့အခါ Acquired Immune Deficeiency Syndrome လို႔ေခၚတဲ့ AIDS ေရာဂါအဆင့္ ေရာက္ရွိလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ ေရာဂါကို အေကာင္းဆုံး ထိန္းသိမ္းႏိုင္တဲ့ ေဆးကေတာ့ ARV လို႔ေခၚတဲ့ Antiretroviral ေဆးေတြျဖစ္ပါတယ္။
ဗိုင္းရပ္စ္ရဲ့ လွဳပ္ရွားမႈ အဆင့္အလိုက္ ေဆးေသာက္ရတဲ့ ႏွဳန္းေတြကြာၿပီး အဆင့္ ၅ ဆင့္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။
အဲဒီလို ေဆးဝါးေတြေၾကာင့္ တရုတ္ႏိုင္ငံမွာ AIDS ေရာဂါပိုးေၾကာင့္ ေသဆုံးသူ ဦးေရ ၈၀% ေလ်ာ့က်သြားပါတယ္။
ARV ေဆးေတြဟာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ျပန္႔ႏွံ႕မႈကိုပါ ကာကြယ္ေပးတဲ့အတြက္ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ကေန ၂၀၁၁ ခုႏွစ္အတြင္း ကူးစက္မႈႏွဳန္း ၂၀% ေလ်ာ့က်သြားတယ္လို႔လည္း ဆိုပါတယ္။
ဒါေပမဲ့ ဒီလို ေဆးေတြကို ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ရွိသူတိုင္း မရႏိုင္ၾကေသးပါဘူး။ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ WHO ရဲ့ အဆိုအရ ARV ေဆးေတြ မရရွိေသးသူ လူေပါင္း ၁၉ သန္းေလာက္ ရွိေနေသးတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။

HIV အေပၚ အသာစီးမႈ ရေအာင္ ဘာေတြလုပ္ေဆာင္ေနၾကပါသလဲ။

ကြန္ဒုံးအစြတ္ေတြကို သုံးၿပီး HIV ရန္ကေန ကာကြယ္ၾကဖို႔ ပညာေပး ပိုစတာေတြကို အိႏၵိယမွာ ျမင္ရပုံ (Flickr:CC Gatesfoundation)

HIV ေရာဂါပိုးကို တိုက္ဖ်က္ႏိုင္ဖို႔ အဓိက လုပ္ေဆာင္ေပးတာကေတာ့ ေအာင္ျမင္တဲ့ သိပၸံစမ္းသပ္မႈေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ARV လို ေဆးေတြကို တီထြင္ႏိုင္မႈ၊ ကြန္ဒုံးအစြတ္ေတြကို ထုတ္လုပ္ႏိုင္မႈေတြေၾကာင့္ HIV တိုက္ဖ်က္ေရးကို ေတာ္ေတာ္ေလး လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ အခုလည္း ၾသစေၾတးလ်ႏိုင္ငံ ေဆးဝါး ကုမၸဏီတခုရဲ့ တီထြင္မႈေၾကာင့္ HIV ေရာဂါပိုးကို ၉၉.၉% သတ္ႏိုင္စြမ္းရွိတဲ့ ကြန္ဒုံးေတြ ထြက္ေပၚလာေပမယ့္ ျပည္သူေတြကို ေရာင္းခ်ဖို႔ခြင့္ျပဳခ်က္ကိုေတာ့ ေစာင့္ဆိုင္းေနရဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။
သိပၸံစမ္းသပ္မႈအျပင္ ပညာေပးလုပ္ငန္းေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြရဲ့ အားေပးအားေျမာက္မႈေတြ၊ ရံပုံေငြ ေတာင့္တင္းမႈေတြနဲ႔ တျခား တက္ၾကြလွဳပ္ရွားသူေတြေၾကာင့္လည္း ေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ အေတာ္ေလးကို ေအာင္ျမင္မႈ ရေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ ကြန္ဒုံးလို ကာကြယ္ေရးပစၥည္းေတြကို စာသင္ေက်ာင္းေတြအထိ ပညာေပး သင္ၾကားတာေတြလုပ္ႏိုင္သလို ကြန္ဒုံးကို အလြယ္တကူရရွိေစႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြ လုပ္ထားေပးတဲ့အတြက္လည္း ေရာဂါျပန္႔ႏွံ႕မႈကို ထိန္းခ်ဳပ္တာေတြ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ လုပ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ လူတန္းစားမေရြး အခမဲ့ ေဆးစစ္ခြင့္ေပးတာေတြကလည္း ေကာင္းက်ဳိးေတြျဖစ္ေစပါတယ္။
HIV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ လိင္လုပ္သားေတြကေနတဆင့္ ျပန္႔ႏွံ႕ေနတာလို႔ ယူဆၾကေပမယ့္ တရားမဝင္ မူးယစ္ေဆးဝါး သုံးစြဲမႈေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ႏိုင္သလို လိင္တူခ်င္းဆက္ဆံမႈကေနလည္း အျဖစ္မ်ားတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ကာကြယ္ေရးနဲ႔ ကုသေရးေတြမွာ ကမာၻနဲ႔တဝွမ္း တိုးတက္မႈေတြ ရွိလာေပမယ့္ အခုအခ်ိန္အထိ စိန္ေခၚမႈႀကီး တစ္ခုျဖစ္ေနတာကေတာ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးရွိသူေတြအေပၚ ခြဲျခားဆက္ဆံမႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ အာရွ-ပစိဖိတ္ေဒသမွာဆိုရင္ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ရွိသူေတြကို ခြဲျခားဆက္ဆံမႈေတြ မလုပ္ဖို႔ ပညာေပးကန္ပိန္းေတြ အႀကီးအက်ယ္ ျပဳလုပ္ေနၾကပါတယ္။

HIV ေရာဂါပိုး အျမစ္ျပတ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ဖို႔ ဘယ္ေလာက္ နီးစပ္လာၿပီလဲ ဆိုတာကို ေလ့လာရေအာင္။

(Flickr:CC e-magineart)

တခ်ိန္တခါတုန္းက လူေတြကို အင္မတန္ ဒုကၡေပးတဲ့ ေရာဂါတခ်ဳိ႕ကို လုံးဝ အျမစ္ျပတ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့သလို တခ်ဳိ႕ကို လုံးဝ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္ေပမယ့္ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို အျမစ္ျဖတ္ႏိုင္မယ့္ ေဆးကိုေတာ့ မတီထြင္ႏိုင္ၾကေသးပါဘူး။
အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ဒီေရာဂါပိုးဟာ အေျပာင္းအလဲျမန္တဲ့ ေရာဂါပိုးျဖစ္သလို အမ်ဳိးအစားေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာ ရွိတဲ့အတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။
၂၀၀၉ ခုႏွစ္တုန္းကေတာ့ HIV ပိုးကို ကာကြယ္ႏိုင္မယ့္ ေဆးကို ေတြ႔လုနီးပါး ျဖစ္ခဲ့တဲ့အတြက္ အဲဒါကို သုတသနျပဳဖို႔ ေဒၚလာ သန္းေပါင္း ၈၀၀ ရာထားခဲ့ၾကေပမယ့္ ေအာင္ျမင္မႈ မရခဲ့ပါတယ္။
ကာကြယ္ေဆးအစား ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္မယ့္နည္းကို ရွာေဖြၾကလာၾကပါတယ္။ ကေလးငယ္တစ္ဦးကို ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္ၿပီလို ေၾကညာခဲ့ၾကေပမယ့္ မၾကာခင္တုန္းကပဲ အဲဒီကေလးငယ္ကိုခႏၥာထဲမွာ HIV ပိုးကို ျပန္လည္ေတြ႔ရွိခဲ့ပါတယ္။
ဒါေပမဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္း ႏိုင္ငံတိုင္းက ပညာရွင္ေတြ သုေတသနေတြ လုပ္ၿပီး ႀကိဳးစားမယ္ဆိုရင္ ေအာင္ျမင္မႈ ရႏိုင္တယ္လို႔ မဲလ္ဘုန္းၿမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ ၂၀၁၄ ကမာၻလုံးဆိုင္ရာ AIDS ညီလာခံ ျဖစ္ေျမာက္ေရးဥကၠဌ ပါေမာကၡ Sharon Lewin က ေျပာသြားခဲ့ပါတယ္။
အခုေလာေလာဆယ္အခ်ိန္အထိ HIV ေရာဂါပိုးကို အထိ ေရာက္ဆုံး တိုက္ဖ်က္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းကေတာ့ HIV ပိုးရွိသူတိုင္းကို ARV ေဆးေတြ ေပးကမ္းႏိုင္ဖို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
အခုေလာေလာဆယ္ HIV ပိုး ကူးစက္ခံရသူ ၉၅% ဟာ အေတာ္အတန္ ခ်မ္းသာတဲ့ႏိုင္ငံနဲ႔ ဆင္းရဲတဲ့ ႏိုင္ငံက လူေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
အခုအခ်ိန္အထိ ARV ေဆးကို ခ်မ္းသာသူနဲ႔ ပရဟိတ အဖြဲ႔ေတြက ကူညီတဲ့ လူေတြကသာ ရရွိတာျဖစ္တဲ့အတြက္ လာမယ့္ ၁၅ ႏွစ္အတြင္း လူတိုင္းကို ေဆးေတြ ေပးႏိုင္ရင္ လုံးဝေရာ့က်ႏိုင္တဲ့ အေနအထား ျဖစ္လာႏိုင္တယ္လို႔ သုံးသပ္ေနၾကပါတယ္။
ဒါေပမဲ့လည္း HIV ကူးစက္မႈႏွဳန္းဟာ အင္ဒိုနီးရွား၊ သီရိလကၤာနဲ႔ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္လို ႏိုင္ငံမွာ ျမင့္တက္လာတဲ့အတြက္ လူတိုင္းကို ARV ေဆးေပးဖို႔ ရည္ရြယ္ခ်က္က ျဖစ္လာႏိုင္ပါ့မလားဆိုၿပီးေတာ့လည္း စိုးရိမ္ေနၾကပါတယ္။

The goal: leave no one behind

Photo: International AIDS Society/Samatha Sagona, courtesy aids2014.org

မဲလ္ဘုန္းၿမိဳ႕မွာ က်င္းပေနတဲ့ ကမာၻလုံးဆိုင္ရာ AIDS ညီလာခံရဲ့ အဓိက ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ HIV ပိုး ကူးစက္ခံရတူေတြ သာတူညီမွ်စြာ ကုသခြင့္ရဖို႔နဲ႔ ေဝဒနာသည္ေတြအေပၚ ခြဲျခားဆက္ဆံတာေတြ ပေပ်ာက္လုပ္ေဆာင္ဖို႔အတြက္ အဓိက ရည္ရြယ္ၿပီး ေဆြးေႏြးပြဲေတြ ျပဳလုပ္ေနတာျဖစ္ေၾကာင္းလည္း တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။

Sonja Dechian
ABC Radio Australia
http://www.radioaustralia.net.au/burmese/radio/onairhighlights/1346743-0