Self censorship, Investigative journalism နဲ႔ ေျပးလမ္းေပၚက ေလယဥ္ၾကီး

ထက္ေအာင္ေက်ာ္

စစ္အာဏာရွင္စနစ္ကေန ဒီမုိကေရစီစနစ္ဆီ အသြင္ကူးေျပာင္းေနပါတယ္ဆုိတဲ့ ျမန္မာနုိင္ငံမွာ မီဒီယာ လြတ္လပ္ခြင့္ အေတာ္တုိးတက္ေနျပီလုိ႔ထင္ရေပမဲ့ Self Censorship (အစိုးရက ဆင္ဆာမျဖတ္ေပမဲ့ ကုိယ့္အသိနဲ႔ကုိယ္ဆင္ဆာျဖတ္ေနရ) ရွိေနဆဲျဖစ္ျပီး Investigative Journalism (စုံစမ္းေထာက္လွမ္း ေဖၚထုတ္ရတဲ့ သတင္းပညာ) ဖက္မွာ လုံး၀မလုပ္နုိင္ ေသးဘူးလုိ႔ ေနာ္ေ၀းနုိင္ငံေရာက္ ျမန္မာသတင္း စာဆရာေတြကေျပာပါတယ္။

ေအာ္စလုိျမိဳ့မွာ ၂၁ နွစ္တာ အေျခစုိက္ျပီး ''လူ႔အခြင့္ေရးနဲ႔ဒီမုိကေရစီ ရေအာင္တုိက္မယ္ ဒီဗြီဘီီ'' ဆုိတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံအဖြင့္သီးခ်င္းနဲ႔ အသံလႊင့္ခဲ့တဲ့ ဒီမုိကရက္တစ္ျမန္မာ့အသံ ရံုးပိတ္ပဲြအခန္းနားဆီ တက္ လာတဲ့ ဆရာေဖျမင့္၊ ဆရာေက်ာ္မင္းေဆြနဲ႔ ဆရာျမင့္ေက်ာ္တုိ႔က အခုလုိေျပာသြားတာပါ။ နုိ၀င္ဘာလ ၂၂ ရက္ေန႔ ကျပဳလုပ္တဲ့ ေနာ္ေ၀းမီဒီယာနဲ႔ေတြ႔ဆုံပဲြအတြင္း ''မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ရျပီဆုိေတာ့ ေရးခ်င္ တာအားလုံး ေရးလုိ႔ရျပီးလား'' လုိ႔ ေနာ္ေ၀းသတင္းေထာက္တဦးရဲ့အေမးကုိ သူတုိ႔ကအခုလုိေျဖသြား တာ ျဖစ္ပါတယ္။

တေလာကျဖစ္ပါြးခဲ့တဲ့ ဘာသာေရး၊ လူမႈေရးမျငိမ္သက္မႈေတြ၊ နုိင္ငံျခားကုပၸဏီၾကီးေတြရဲ့ရင္းနွီးျမႈပ္နွံမႈ ေတြ၊ စစ္တပ္၊ အစုိးရ၊ အာဏာပုိင္ေတြနဲ႔ဆက္စပ္ေနတဲ့ကိစၥေတြမွာ self censorship လုပ္ျပီးေရးေနရ ဆဲ၊ Investigative Journalism ဖက္ကုိ လုံး၀မလွည့္နုိင္ေသးဘူးလုိ႔ သူတုိ႔ကေျပာပါတယ္။ ''သတင္း ျဖစ္စဥ္ကုိေရးလုိ႔ရေပမဲ့ ေနာက္ကြယ္ကအခ်က္လက္ေတြ၊ Background အေျခေနေတြကို အေသးစိပ္ ေဖၚထုတ္ေရးသားဖုိ႔ိ႔ခက္ေနဆဲ'' လုိ႔ ဆရာေက်ာ္မင္းေဆြကေျပာပါတယ္။

ဗုိလ္ခ်ဳပ္မႈးၾကီးသန္းေရႊအပါ၀င္ စစ္တပ္တြင္းကအေၾကာင္း ေရးခြင့္ရျပီလား ဆုိတဲ့ အေမးကုိေတာ့ ''သူ႔ အေၾကာင္းမေျပာနဲ႔၊ သူေျမးအေၾကာင္းေတာင္ လြပ္လပ္စြာ ေရးခြင့္မရေသးဘူး'' လုိ႔ တေလာက ျဖစ္ပြါး ခဲ့တဲ့ သူရိယအလင္းဂ်ာနယ္ကိစၥကို ဥပမာေပးျပီး ဆရာေဖျမင့္က ရွင္းျပပါတယ္။ ''သူ ကုိယ္တုိင္ မီဒီ ယာကုိ တခါမွအင္တာဗ်ဳးမေပးေတာ့ သူ႔အေၾကာင္းေရးဖုိ႔က ခက္ေနဆဲပါ'' လုိ႔လဲ ဆုိပါတယ္။ ေနာက္ တခါ Investigative Journalism ကုိ ျမန္မာ့မီဒီယာေလာကမွာ သုံးေလ့သုံးထ သိပ္မရွိေသးဘူးလုိ႔လဲ ဆရာ ၃ ဦးကေျပာပါတယ္။

''အဲဒါမ်ဳိးလုပ္ဖုိ႔မေျပာနဲ႔ဦး။ လက္ပံေတာင္းဆႏၵျပပဲြ သတင္းဓာတ္ပုံရုိက္တာကုိေတာင္ သတင္းေထာက္ ကုိဖမ္းျပီး ဓာတ္ပုံေတြဖ်က္ခုိင္းလုိ႔ က်ေနာ္တုိ႔ MJN (Myanmar Journalists Network) က ျမန္မာနုိင္ ငံ ရဲတပ္ဖြဲ႔မႈးဆီ ကန္႔ကြက္စာပို႔ထားရတယ္'' လုိ႔ MJN ရဲ့အတြင္းေရးမႈး ကုိျမင့္ေက်ာ္ကေျပာပါတယ္။ နုိ၀င္ဘာလ ၁၄ ရက္ေန႔ ညေန ၉ နာရီခန္႔က ဆားလင္းၾကီးျမိဳ့နယ္၊ မုိးၾကိဳးျပင္ရြာအနီး သတင္း ေထာက္နွစ္ဦးရဲ့ ဓာတ္ပုံေတြကို အာဏာပုိင္ေတြက အခုလုိဖ်က္ဆီးခုိင္းခဲ့တာလုိ႔ သိရပါတယ္။

ဒါက ၂၁ ရက္ေန႔ ေန႔လည္ပုိင္း ေနာ္ေ၀းမီဒီယာေလာကနဲ႔ေတြ႔ဆုံပဲြမွာ ၾကားခဲ့ရတဲ့ ျမန္မာ့မီဒီယာ တုိး တက္မႈအေျခေနပါ။ ညေနပုိင္းမွာေတာ့ ေနာ္ေ၀းေရာက္ျမန္မာေတြနဲ႔ ဖိတ္ၾကားခံ ျမန္မာမီဒီယာသမား အားလုံးတုိ႔ရဲ့ ေတြ႔ဆုံပဲြကိုဆက္လုပ္ပါတယ္။ အဲဒီပဲြမွာေတာ့ မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ဆုိတာထက္ တနုိင္ငံ လုံးရဲ့အေျပာင္းအလဲအေျခေနကုိ ျခံဳျပီးေဆြးေႏြးၾကတာေတြ႔ရပါတယ္။

''အခုအေျခေနက Freedom (လြတ္လပ္ခြင့္) အဆင့္ကိုမေရာက္ေသးဘူး။ Liberate (အခ်ဳပ္အေနွာင္ ကေန ကင္းလြတ္) အဆင့္မွာပဲရွိေသးတယ္ဗ်။ ေလနဲ႔ေပးေနတဲ့ လြတ္လပ္ခြင့္ကုိ ဥပေဒအရ အတိ အ က် အာမခံနုိင္တဲ့ Law ေတြအဆင့္ထိျဖစ္လာေအာင္လုပ္ေပးဖုိ႔ လုိေနဆဲျဖစ္ပါတယ္'' လုိ႔ ဆရာ ေဇာ္ သက္ေထြး ကေျပာပါတယ္။ ဆရာေမာ္လင္းကေတာ့ ေရဘူယ်အားျဖင့္ ေျပာင္းလဲေနတယ္လုိ႔ေျပာ ေနၾကေပမဲ့ အတိအက်လုိက္ရွာမယ္ဆုိရင္ နုိင္ငံေရး၊ စီးပြါးေရး၊ လူမႈေရး၊ ပညာေရး ဘာမွ အေသခ်ာ ေျပာင္းတာ မေတြ႔ရေသးဘူးလုိ႔ဆုိပါတယ္။

ဆရာေဖျမင့္ကေတာ့ ျမန္မာ့နုိင္ငံေရးအေျပာင္းအလဲဟာ အခုမွ အစပဲရွိေသးျပီး ဥပေဒျပဳအမတ္ေတြ ကုိယ္တုိင္ ဘာအေတြ႔အၾကဳံမွမရွိ၊ ဘာမွမလုပ္တတ္မကုိင္တတ္ေသးတဲ့အတြက္ သင္တန္းတက္ေနရ ဆဲ အဆင့္မွာပဲရွိေသးတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ''ဘတ္ဂ်က္မူၾကမ္းကိစၥ ဘယ္လိုေဆြးေႏြးရမွန္းမသိလုိ႔ စီးပြါးေရးတကၠသိုလ္ ပါေမာကၡကုိ လြတ္ေတာ္ထဲဖိတ္ျပီး သင္ယူေနရတယ္။ ဥပေဒပညာရွင္ေတြကို ဖိတ္ျပီး သင္ယူေနရတယ္'' လုိ႔ သူက ေထာက္ျပပါတယ္။ အေတြ႔အၾကံဳရွိတဲ့အမတ္တခ်ဳိ႔ကလဲ ေခတ္ ေဟာင္းကနည္းကိုသာသိတဲ့အတြက္ စနစ္ေဟာင္းကအက်င့္ေတြကို မေဖ်က္နုိင္ပဲရွိေနဆဲျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။

ဆရာေက်ာ္မင္းေဆြကေတာ့ ေခတ္ေျပာင္းကာလကို အမွီလုိက္နုိင္ဖုိ႔ ေခတ္မွီပညာေတြ ေလ့လာသင္ ယူထားဖုိ႔လုိတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။ ''ေခတ္ေျပာင္းကာလမွာ ကားေဟာင္းေတြၾကား ကားသစ္ေတြ၀င္ လာပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ workshop ဆရာေတြပဲြျပီးသြားတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆုိေတာ့ အဲဒီကား သစ္ကုိ ဘယ္ကေန စဖြင့္ရမွန္း ဒီဆရာေတြ မသိေတာ့ဘူး။ ကားေတြအားလုံးက computerized ျဖစ္ သြားျပီ။ အရင္က သုံးေနၾက ဂြေတြ၊ ဂ်ဳိင့္ေတြ၊ ပလာယာေတြနဲ႔ အဲဒီကားကုိျပင္လို႔မရေတာ့ဘူး'' လုိ႔ ေျပာသြားပါ တယ္။

ဆရာဖ်ာပုံနီလုံဦးေတာ့ ကားေကာင္းဖုိ႔၊ ဒရုိင္ဘာကြ်မ္းက်င္ဖုိ႔လုိတဲ့အျပင္ လမ္းကလဲေကာင္းဖုိ႔လုိေသး တယ္လုိ႔ ေျပာပါတယ္။ လက္ရွိသြားေနတဲ့ ခ်ဳိင့္ခြက္ေတြမ်ားျပီး ဖာေထးရာေတြမ်ားလွတဲ့ လမ္းေဟာင္း ၾကီး သုိ႔မဟုတ္ ဖြဲစည္းပုံအေျခခံဥေပဒေဟာင္းၾကီးကုိ ျပင္နုိင္မွ ဒီမုိကေရစီပန္းတုိင္ဆီ ေခ်ာေမာစြာ အ ေရာက္ေမာင္းနုိင္ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာပါတယ္။

နာမည္ၾကီး သတင္းေဆာင္းပါးရွင္တဦးျဖစ္တဲ့ ဆရာေက်ာ္ရင္ျမင့္ကေတာ့ လက္ရွိအေျပာင္းအလဲကုိ ေျပးလမ္းေပၚက ေလယဥ္နဲ႔နႈိင္းယွဥ္ေျပာဆိုပါတယ္။ ''က်ေနာ္တုိ႔က ေလယဥ္ထဲမွာေရာက္ေနသူေတြ ဗ်။ ခင္ဗ်ားတုိ႔ နုိင္ငံတကာက ပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့ အျပင္ကေနၾကည့္ေနသူေပါ့။ ေလယဥ္ထဲမွာေတာ့ အရင္ အတုိင္းပဲ။ ဘာမွမေျပာင္းလဲေသးဘူးဆုိတာ က်ေနာ္တုိ႔ေကာင္းေကာင္းသိတယ္။ ဒါေပမဲ့ အျပင္ ကၾကည့္ေနသူေတြကေတာ့ အထဲမွာအေတာ္ေျပာင္းလဲေနျပီလုိ႔ထင္ေနတယ္။ ဒီေလယဥ္ၾကီး အရွိန္ အဟုန္ ေကာင္းေကာင္းနဲ႔ ဒီမုိကေရစီေျပးလမ္းသစ္ေပၚမွာ စေျပးေနျပီလုိ႔ ျမင္ေနၾကတာမ်ဳိးျဖစ္ေနပါ တယ္'' ဆုိျပီး ေျပာဆုိသြားပါတယ္။    ။