Yan Win (Taung Da Gar) – Say Tan Toe

ေဆးတံတို တညႇိဳေလာက္

ရန္ဝင္း (ေတာင္တံခါး)

ဇြန္ ၆၊ ၂၀၁၁

‘ေဆးတံတို တညႇိဳေလာက္

ေရာ့ ေသာက္ေတာ့ ေပး။’

မယ္ေခြ (ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၅ဝ-၁၂၁ဝ)

ေရွးေခတ္ ျမန္မာ့႐ိုးရာ ေဆးတံက တထြာ တညႇိဳသာသာေလာက္ပဲ ရွည္ပါတယ္။ ေဆးတံမွာ ေဆးတံအိုး နဲ႔ ေဆးတံ႐ိုးရယ္လို႔ အစိတ္အပိုင္း ႏွစ္ခုပါၿပီး ေဆးတံအိုးနဲ႔ တဆက္ထည္းပါတဲ့ ေဆးတံ႐ိုးက ခပ္တိုတိုပါ။ ျမန္မာ့႐ိုးရာ ေဆးတံကို ‘ဒန္တို’ လို႔လည္း ေခၚၾကပါတယ္။ ေဆးတံတိုရဲ႕ အတိုေကာက္ ‘တံတို’ ကေနၿပီး အသံေျပာင္းလဲလာတယ္လို႔ ခန္႔မွန္းရပါတယ္။ 

‘ေဆးတံတထြာ ကိုက္ကာထြန္ရင္း

လယ္ကြက္တခြင္ ထြန္ေရးငင္

ေရဝင္ ပုဇြန္တြင္းငယ္ႏွင့္ေလး’

လယ္သမားဖြဲ႔ တ်ာခ်င္း

ဝန္ႀကီးပေဒသရာဇာ

(ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁ဝ၄၅-၁၁၁၆)

ျမန္မာ့ေဆးတံကို ေရႊ၊ ေငြ၊ ေၾကးနီ၊ ေၾကးဝါ သတၱဳအမ်ဳိးမ်ဳိး၊ သစ္သား၊ ဝါးျမစ္၊ ရႊံ႕ေစး၊ ေျမျဖဴ ပါမက်န္ ပစၥည္းမ်ဳိးစံုနဲ႔ လုပ္ပါတယ္။ ေက်းလက္သံုး ေရွးေခတ္ ေဆးတံေတြကေတာ့ အမ်ားအားျဖင့္ ရႊံ႕ေစးေကာင္းေကာင္းကို ညႇပ္ပံုသြင္းၿပီး မီးဖုတ္ထားတဲ့ ေျမေဆးတံေတြပါပဲ။ မီးဖုတ္ေျမေဆးတံေတြမွာ အေသးစိတ္ အလွအပ ျခယ္မႈန္းထားတာေတြ ကြာျခားေပမယ့္ အေျခခံပံုစံကေတာ့ ဆင္တူၾကတယ္။ 

အေတြ႔ရမ်ားတဲ့ ေရွးေခတ္ေျမေဆးတံ

အမ်ားအားျဖင့္ ေတြ႔ရေလ့ရိွတာေတြကေတာ့ ေဆးအိုးရဲ႕ ပတ္ပတ္လည္မွာ ရြဲလံုး၊ ၾကာေမွာက္၊ ၾကာလွန္ ပံုစံေတြပါပဲ။ အေတြ႔ရနည္းတဲ့ ေဆးတံပံုစံေတြမွာေတာ့ ခ်ဳိးငွက္၊ ေက်းငွက္နဲ႔ ပန္းပံုစံေတြ ပါတတ္ပါတယ္။ 

ၾကာပြင့္လႊာေဖာင္းႂကြ ပံုစံေတြနဲ႔ ေရွးေခတ္ ေျမေဆးတံ

ၾကာေမွာက္ ၾကာလွန္ အတန္းလိုက္ပံုစံနဲ႔ ေရွးေခတ္ ေျမေဆးတံ

ရြဲလံုး၊ ၾကာေမွာက္ နဲ႔ ေက်းငွက္ပံု ေရွးေခတ္ ေျမေဆးတံ

ၾကာဖတ္လႊာပံုစံနဲ႔ ေရွးေခတ္ ေျမေဆးတံ

ရွားရွားပါးပါး ေတြ႔ရတဲ့ ေက်းငွက္ပံုေတြနဲ႔ ေရွးေခတ္ ေျမေဆးတံ

ေရွးေခတ္ ေၾကးနီေဆးတံ နဲ႔ ေျမေဆးတံေတြ

ေရွးေခတ္ ေၾကးဝါေဆးတံ

ဝါး၊ သစ္သား၊ ေငြ၊ ေၾကးနီ၊ ေၾကးဝါ၊ ဆင္စြယ္၊ ကႏုကမာ တမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ စြပ္တံကို ေဆးတံ႐ိုးမွာတပ္လိုက္တဲ့အခါ ပါးေစာင္မွာသြင္းလို႔ အံသြားနဲ႔ ကိုက္ခဲထားႏိုင္ပါေတာ့တယ္။ ေဆးတံ႐ိုး စြပ္တံေတြကို ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သလို အတို အရွည္ အရြယ္အမ်ဳိးစံု တပ္ဆင္ထားၾကပါတယ္။ 

ေၾကးဝါစြပ္တံရွည္နဲ႔ ေျမေဆးတံအိုး

ေငြစြပ္တံရွည္နဲ႔ ေျမေဆးတံအိုး

ေဆးတံအိုးရဲ႕ပံုစံက ျမန္မာ့႐ိုးရာ ေမာင္းေထာင္းတဲ့ ေမာင္းရဲ႕ ဆံုခြက္၊ င႐ုတ္သီးေထာင္းတဲ့ ‘င႐ုတ္ဆံု’ ရဲ႕ ဆံုခြက္နဲ႕ ဆင္တူပါတယ္။ ျမန္မာ့ဇာတိ ေဆးရြက္ျပားႀကီး၊ ေဂၚရင္ဂ်ီေဆးရြက္ခၽြန္း ေခၚ ဘဂၤလားေဆးရြက္ႀကီး တမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ ေဆးတံေသာက္ေဆးျဖစ္ျဖစ္၊ သံဗူးနဲ႔လာတဲ့ ႏိုင္ငံျခားျဖစ္ ေဆးတံေသာက္ေဆးျဖစ္ျဖစ္ ေဆးတံအိုးထဲမွာ အျပည့္ျဖည့္ထားရင္ ‘ေဆးတအိုး’ လို႔ေခၚတာထက္ ‘ေဆးတဆံု’ လို႔ေခၚတာက ပိုၿပီးအသံုးတြင္က်ယ္ပါတယ္။ 

ေျမေဆးတံအိုး ဆံုခြက္

‘ေဆးတဆံု ကို မီးညႇိၿပီးလွ်င္

အေငြ႔ေခ်ာင္းေခ်ာင္းထြက္ေအာင္ ႐ွဴဖြာရင္း

စဥ္းစား စိတ္ကူးလ်က္ရိွေလ၏’

စံုေထာက္ ဦးစံရွား ေပါင္းခ်ဳပ္၊ ေရႊဥေဒါင္း

ေရႊဥေဒါင္း (၁၈၈၉-၁၉၈၉)

ေရွးေခတ္ေျမေဆးတံေတြကို ျမန္မာျပည္အႏံွ႔အျပားမွာ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ လုပ္ခဲ့ၾကေပမယ့္ ေဆးတံမီးဖုတ္တဲ့ ေရွးေခတ္မီးဖိုႀကီးေတြကိုေတာ့ ဒီကေန႔ မေတြ႔ႏိုင္ၾကေတာ့ပါ။ အင္းဝၿမိဳ႕အနားက တံတားဦးၿမိဳ႕မွာ ေဆးအိုးဖိုဘုရား လို႔ ရပ္ရြာကေခၚၾကတဲ့ ဘုရားတဆူရိွပါတယ္။ ေဆးတံအိုးေတြ မီးဖုတ္တဲ့ေနရာမွာ တည္ထားတယ္လို႔ ေျပာဆိုေလ့ရိွၾကတယ္။ ဘုရားျပဳျပင္တုန္းကလည္း ေစတီထဲမွာ ေရွးေခတ္ေျမေဆးတံေတြ အေျမာက္အျမားပဲ ေတြ႔ရဖူးပါသတဲ့။

ျမန္မာျပည္အတြင္းမွာ ေျမေဆးတံလုပ္ငန္းက မတြင္က်ယ္ေတာ့ေပမယ္လို႔ သစ္သားကို ပံုစံထြင္းတဲ့ ေဆးတံလုပ္ငန္းကေတာ့ မတိမ္ေကာေသးပါ။ ေဆးတံပံုစံထြင္းဖို႔ ပ်ဥ္းမ၊ ရင္ခတ္၊ ေတာ႐ိုင္းကံ့ေကာ္၊ ဝါးျမစ္ဖု နဲ႔ ကၽြန္းျမစ္ဖု စတဲ့ သစ္သားအမ်ဳိးစံုကို အသံုးမ်ားပါတယ္။

မြန္ျပည္နယ္၊ ဘီလူးကၽြန္း ေခ်ာင္းဆံုၿမိဳ႕နယ္က အိမ္ေျခ တေထာင္ေက်ာ္ရိွတဲ့ ရြာလြတ္ရြာမွာ ေဆးတံလုပ္ငန္း လုပ္ၾကတဲ့ မိသားစုေတြရိွခဲ့ပါတယ္။ ထုတ္လုပ္လိုက္တဲ့ ေဆးတံေတြက ေခတ္မီပံုစံေတြနဲ႔ အင္မတန္မွ အရည္အေသြးနဲ႔ လက္ရာ ေကာင္းမြန္လွတာေၾကာင့္ ျမန္မာ့ေဆးတံ နဲ႔ ရြာလြတ္၊ ရြာလြတ္ နဲ႔ ျမန္မာ့ေဆးတံကို ခြျခားလို႔မရႏိုင္ေအာင္ နာမည္ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ 

နာမည္ေက်ာ္ ရြာလြတ္ေဆးတံေတြ

အရည္အေသြးေကာင္းတဲ့ ရြာလြတ္ျမန္မာ့ေဆးတံေတြကို ျပည္တြင္းမွာတြင္မကဘဲ ႏိုင္ငံျခားကိုပါ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာေအာင္ တင္ပို႔ေရာင္းခ်ႏိုင္ခဲ့ဖူးတယ္။ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ ၁၉၉ဝ ခုႏွစ္ပိုင္းကစၿပီး ရြာလြတ္ေဆးတံလုပ္ငန္းက တျဖည္းျဖည္း က်ဆင္းလာခဲ့တယ္။ ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္ေလာက္ အထိ ရြာလြတ္မွာ ေဆးတံလုပ္ငန္းလုပ္တဲ့ အိမ္ေထာင္စုေပါင္း ၂ဝ ေလာက္ ရိွေနေသးေပမယ့္ ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ၃ စုပဲ ရွိပါေတာ့တယ္။ အဲဒီ ေဆးတံလုပ္တဲ့ပညာရပ္ ကၽြမ္းက်င္သူေတြကလည္း အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံမွာ ေျပာင္းေရႊ႕လုပ္သားေတြအျဖစ္ အလုပ္လုပ္ေနၾကပါၿပီ။

ျမန္မာ့တိုင္းသား လူမ်ဳိးစုေတြမွာ က်ား၊ မ မေရြး ေဆးတံေသာက္ၾကပါတယ္။ အရပ္ေဒသကို လိုက္ၿပီးေတာ့ ေဆးတံပံုစံကြဲျပားတာေတြကလည္း အမ်ဳိးစံုလွပါတယ္။ ေဆးတံေသာက္ေဆး ေဆးစပ္ကလည္း အမ်ဳိးမ်ဳိးပါပဲ။ 

 

ပလိုင္း နဲ႔ ေဆးတံ

ခေမာက္ နဲ႔ ေဆးတံ

ပရဲ နဲ႔ ေဆးတံ

ငံုေဆး၊ ကြမ္းယာေဆး၊ ေဆးတံေသာက္ေဆး၊ ထန္းဖူးဖက္၊ ကြမ္းသီးဖက္၊ ျပည့္စင္ဖက္၊ ဘန္႔ေပြးဖက္၊ ေျပာင္းဖူးဖက္၊ သနပ္ဖက္ ဖက္မ်ဳိးစံုနဲ႔လိပ္တဲ့ ေဆးေပါ့လိပ္၊ ပြတ္ခၽြန္းလိပ္၊ ေဆးျပင္းလိပ္ နဲ႔ စီးကရက္ေတြမွာသံုးဖို႔ ေဆးရြက္ႀကီးကို ခ်င္းတြင္းျမစ္ ဝဲယာတေလ်ာက္နဲ႔ ခ်င္းတြင္း၊ ဧရာဝတီျမစ္ႏွစ္သြယ္ၾကားက အရပ္ေတြမွာ အဓိကထားၿပီး စိုက္ၾကတယ္။ 

မတၱရာနယ္က ေႁမြရြာေတြ၊ စစ္ကိုင္း၊ ျမင္းျခံ၊ သရက္၊ ေတာင္ငူ၊ ပဲခူး၊ သာယာဝတီ၊ ပုသိမ္၊ မအူပင္၊ ဟသၤာတ၊ ေက်ာက္ျဖဴ အရပ္ေဒသေတြမွာ ေဆးရြက္ႀကီး စိုက္ခင္းႀကီးေတြရိွပါတယ္။ ရွမ္းျပည္ေတာင္ပိုင္း ေမာက္မယ္၊ လင္းေခး၊ မႏၱေလးနားက ရွမ္းကေလးကၽြန္း၊ ေပ်ာ္ဘြယ္၊ ေတာင္တြင္းႀကီး အရပ္ေတြမွာလည္း ဗာဂ်ီးနီးယား ေဆးမ်ဳိးကို စိုက္ၾကတယ္။

ေဆးရြက္ႀကီးထြက္တဲ့အရပ္ကို နာမည္တပ္ၿပီး ေရႊက်င္ေဆး၊ သစ္ေထာင့္ေဆး၊ ငျမာႀကီးေဆး စသျဖင့္ေခၚၾကသလိုပဲ ကုန္းေပၚမွာစိုက္တဲ့ ‘ကုန္းေဆး’ နဲ႔ ျမစ္ဝွမ္း ႏုန္းေျမႏုကၽြန္းေပၚမွာစိုက္တဲ့ ‘ကၽြန္းေဆး’ ဆိုၿပီး ေဆးရြက္ႀကီး ႏွစ္မ်ဳိးႏွစ္စားလည္း ရိွပါတယ္။ 

ကုန္းေဆး က ျပင္းၿပီး ကၽြန္းေဆး က ခ်ဳိတယ္လို႔ ေျပာေလ့ရိွၾကတယ္။ ကၽြန္းေဆးကို ကြမ္းယာမွာလည္း အသံုးမ်ားပါတယ္။ လူဦးမင္း ရဲ႕ ေဒြးခ်ဳိးထဲမွာပါတဲ့ ‘ငါန္းျမာ က ေဆး’ ဆိုတာ ငါန္းျမာ အရပ္က ကၽြန္းေဆး ျဖစ္ပါတယ္။

‘တံတားဦးက ကြမ္းႏုဝါ

ငါန္းျမာ က ေဆး။

ကိုင္း ထံုးျဖဴ ျပည္ ရွားနဲ႔

သာဝါးလို႔ေထြး။’

လူဦးမင္း (ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၆၂-၁၂၃၃)

ရသာ၊ ဖရင္း၊ မီးေတာင္၊ နတ္ႀကီး၊ သရက္ခ်ဳိပင္၊ တဲႀကီး စတဲ့အရပ္ေတြက ‘ကုန္းေဆး’ ကို စိုက္ၾကတယ္။ ငါန္းျမာ၊ ပခုကၠဴ၊ ေျမာင္၊ မ႐ိုးကုန္း၊ ငနန္း၊ ျမစ္ေျခ စတဲ့ အရပ္ေတြက ‘ကၽြန္းေဆး’ ကို စိုက္ၾကတယ္။ 

‘ကိုႀကီးေက်ာ္ ပလီလြန္းတယ္

ေမာင္ႀကီးေက်ာ္ ပလီလြန္းတယ္

ေဆးစိုက္တဲ့ ကၽြန္း’

ပခန္း ကိုႀကီးေက်ာ္ ေရွးနတ္ခ်င္း

ျမန္မာ့႐ိုးရာဓေလ့မွာ ‘ကြမ္း၊ ေဆး၊ လက္ဖက္’ သံုးမ်ဳိးကို ေန႔စဥ္တဓူဝ အသံုးအေဆာင္ အျဖစ္တင္မကဘဲ အိမ္အလည္လာတဲ့ ဧည့္သည္ ေစာင္သည္ေတြကိုလည္း ဧည့္ဝတ္ျပဳ ဧည့္ခံၾကတယ္။ သုမဂၤလ၊ ဒုမဂၤလ အခန္းအနားေတြက ကန္ေတာ့ပြဲအမ်ဳိးမ်ဳိးမွာလည္း အဓိကပစၥည္းေတြအေနနဲ႔ ထည့္သြင္းၾကရပါတယ္။

ေဆးလိပ္ ေဆးတံေသာက္တာနဲ႔ ေဆးငံုျခင္းကရလာတဲ့ အက်ဳိးအျပစ္ေတြကို ေရွးေခတ္အခါတုန္း ကေတာ့ ခြဲခြဲျခားျခား မေရးခဲ့ၾကပါ။ ‘ခံတြင္း သြားအံ ပုပ္ညႇီနံ၊ ေဆးတံ ကြပ္တံုမင္း’ လို႔ ေဆးတံေသာက္ျခင္းကရတဲ့ အက်ဳိးတရပ္ကိုေတာင္ မွတ္မွတ္သားသား ေရးထားခဲ့ဖူးပါေသးတယ္။ 

ဒီကေန႔မွာေတာ့ နည္းပညာနဲ႔ ေဆးပညာရပ္ေတြ တိုးတက္ ထြန္းကားလာတာနဲ႔အမွ် ေဆးငံုတာနဲ႔ ေဆးလိပ္ ေဆးတံေသာက္႐ွဴတဲ့ အေလ့အထမွာ က်န္းမာေရးအရ ေကာင္းက်ဳိးထက္စာရင္ ဆိုးက်ဳိး အျပစ္ေတြကို ပုိၿပီးအေတြ႔ရမ်ားလာပါတယ္။ ဆိုးက်ဳိးအျပစ္ေတြကို အတန္တန္ျပၿပီး တားျမစ္ခ်က္ေတြ အမ်ားအျပား ထုတ္ျပန္ထားၾကေပမယ့္ ေဆးလိပ္ ေဆးတံ ထုပ္လုပ္မႈက ကမၻာအႏွံ႔အျပားမွာ အင္အားေကာင္းေနဆဲပါ။ ေဆးလိပ္ ေဆးတံကို ႀကိဳက္ႏွစ္သက္တဲ့သူေတြကလည္း စဲြစြဲျမဲျမဲ ေသာက္ေနၾကဆဲ၊ ေဆးလိပ္ ေဆးတံ ေသာက္တဲ့အက်င့္ကို စြန္႔လႊတ္ၾကဖို႔ စည္း႐ံုးသူေတြကလည္း စည္း႐ံုးေနၾကဆဲပါပဲ။

ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၄၃ ခုႏွစ္မွာ နန္းတက္တဲ့ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္က စာဆိုေတာ္ မယ္ေခြ ေရးခဲ့တဲ့ ‘ေဆးတံတို တညႇိဳေလာက္’ အစခ်ီ ေဒြးခ်ဳိးတပုဒ္ရိွပါတယ္။ ကိုယ့္ကို ခ်စ္ခင္ ေမတၱာရိွသူတဦးက ေပးလာတဲ့ ေဆးတံတိုကို ယူလိုက္ရမလား၊ ျငင္းလိုက္ရမလားလို႔ အဆံုးျဖတ္ရခက္ေနေလေတာ့ ေသာက္ေစခ်င္တယ္ဆိုရင္ျဖင့္ ကုတင္မွာသာ ေထာင္ထားခဲ့ပါေတာ့လို႔ပဲ ေျပာလိုက္ပါေတာ့တယ္။ ေဆးတံကို သူ ယူၿပီးေသာက္တယ္၊ မေသာက္ဘူးလို႔ မေျပာပါ။ စာဆိုရွင္က စာဖတ္သူကို ေတြးစရာကေလးေပးထားခဲ့တယ္။

‘ေဆးတံတို တညိႇဳေလာက္

ေရာ့ ေသာက္ေတာ့ ေပး။

မယူလိုက္က မိုက္လို႔ထင္

ယူလိုက္ျပန္က ႀကိဳက္လို႔ထင္

ေသာက္ေစခ်င္ ကုတင္တြင္ ေထာင္ခဲ့ကြဲ႔

ညိဳႏြဲ႕ရဲ႕ေလး။’

ေဆးတံတို ေဒြးခ်ဳိး

မယ္ေခြ (ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၅ဝ-၁၂၁ဝ)

အထူးေက်းဇူးတင္စြာနဲ႔ ကိုးကားျခင္း

(၁) မဟာကဗ်ာက်မ္း၊ ျမန္မာၾသဘာစာအုပ္တိုက္၊ ပထမအႀကိမ္ပံုႏွိပ္၊ ျပာသိုလ၊ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၅၇

(၂) မင္းႏွစ္မင္းတို႔၏ စာေပကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္၊ စိန္ပန္းၿမိဳင္စာေပတိုက္၊ ဒီဇင္ဘာလ၊ ၁၉၇၁

(၃) စံုေထာက္ဦးစံရွားေပါင္းခ်ဳပ္၊ ေရႊဥေဒါင္း၊ ပုဂံစာအုပ္တိုက္၊ ေအာက္တိုဘာလ၊ ၁၉၇၄

(၄) ၁၂ ပြဲေစ်းသည္ႏွင့္ ကၽြန္မတို႔အညာ၊ လူထုေဒၚအမာ၊ ႀကီးပြားေရးပံုႏိွပ္တိုက္၊ ႏိုဝင္ဘာလ၊ ၂ဝဝ၂

(၅) ကၽြန္မတို႔ငယ္ငယ္က၊ လူထုေဒၚအမာ၊ ႀကီးပြားေရးပံုႏိွပ္တိုက္၊ ႏိုဝင္ဘာလ၊ ၁၉၉၄

(၆) Once a village of Craftmen, Ywa Lut Struggles On: Hein Zaw: The Irrawaddy: Wednesday, October 28, 2009:

(၇) Developing Cottage Industries in Chaungzon Township: MRTV_3

(၈) ေရႊဥေဒါင္း၊ ပန္းခ်ီပံု mayaonlinemagazine.blogspot.com

(၉) ေဆးတံဓာတ္ပံုမ်ား၊ အင္တာနက္

 http://moemaka.blogspot.com/ မုိးမခ ဘေလာ့ဂ္ မွ ကူးယူးေဖာ္ျပပါသည္။